Το έργο μου στη Σχολή ΜΩΡΑΪΤΗ

Προτεραιότητά μου ήταν να αποκτήσει ο σύλλογος διδασκόντων τον ουσιαστικό ρόλο, που του αποδίδει η νομοθεσία και τον καθιστά το κυρίαρχο διοικητικό όργανο. Οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές και για την ιδιοκτησία και τη διεύθυνση και είναι ο βασικός ρυθμιστής της λειτουργίας του σχολείου. Οι προκατασκευασμένες αποφάσεις και η υφαρπαγή της επικυρωτικής υπογραφής των μελών του συλλόγου σταμάτησε. Οι εκπαιδευτικού χαρακτήρα αποφάσεις και οι αποφάσεις που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα το εκπαιδευτικό έργο πρέπει να λαμβάνονται από τους μόνους αρμόδιους, τους εκπαιδευτικούς.
Από το 1992 εισήγαγα σε εβδομαδιαία βάση ανελλιπώς τις συνεδριάσεις καθηγητών/τριών συμβούλων, στην οποία συζητιόνταν όλα τα οργανωτικά, εκπαιδευτικά, πειθαρχικά και διδακτικά θέματα και συζητιόνταν, με προσπάθεια αντιμετώπισης, τα προβλήματα των εκπαιδευτικών. Η συνεδρίαση αυτή λάμβανε απευθείας αποφάσεις για τα μικρότερα τρέχοντα θέματα της καθημερινότητας και παρέπεμπε στην ολομέλεια τα σημαντικότερα. Επίσης θεσμοθετήθηκε η εβδομαδιαία συνεδρίαση ειδικοτήτων των εκπαιδευτικών, για να συζητούν, να επεξεργάζονται θέματα και να επιλύουν προβλήματα του διδακτικού τους αντικειμένου. Φρόντιζα να ενθαρρύνεται κάθε εισήγηση για βελτίωση, ανανέωση και καινοτομία. Η συνεδρίαση των φιλολόγων, εκτός από τα θέματα της ειδικότητας που αντιμετώπιζε είχε και τον χαρακτήρα ενός διαρκούς σεμιναρίου, όπου προβάλλονταν προσεγγίσεις της διεθνούς βιβλιογραφίας και οι φιλόλογοι παρουσίαζαν το δικό τους ερευνητικό έργο, ώστε να αποφεύγεται η επιστημονική αποτελμάτωση. Παράλληλα γίνονταν σε μηνιαία βάση οι συνεδριάσεις των τμημάτων. Οι εκπαιδευτικοί του τμήματος συζητούσαν διεξοδικά για κάθε παιδί, ώστε να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες, οι κλίσεις του και τα ενδιαφέροντά του και να αντιμετωπισθούν ενδεχόμενα μαθησιακά, πειθαρχικά, ενταξιακά και οικογενειακά προβλήματα με την καθοδήγηση πάντοτε της ψυχολόγου του σχολείου. Εγώ κρατούσα τα πρακτικά.
Πριν γίνω διευθυντής δίδασκα 22 ώρες την εβδομάδα, μοιρασμένες στις τρεις τάξεις του γυμνασίου, με πολλά διαφορετικά αντικείμενα, και ήμουν καθηγητής σύμβουλος σε τμήμα της τρίτης τάξης σε μια αίθουσα της σοφίτας, με κολόνες στη μέση και 37 παιδιά, το ένα πάνω στο άλλο. Δίδασκα ως την τελευταία ώρα της Παρασκευής, είχα μάθημα ξανά την πρώτη ώρα της Δευτέρας και δεν είχα προνομιακή μεταχείριση, η οποία συνηθιζόταν, και λειτουργούσε διασπαστικά, χωρίζοντας τους εκπαιδευτικούς στους ‘ημέτερους’ και στους ‘άλλους’. Η έκφραση ‘αυτός είναι δικός μας’ συνηθιζόταν πολύ και αναφερόταν σε όσους δεν διατύπωναν αντιρρήσεις. Οι πίνακες με την κατανομή και το συνολικό εβδομαδιαίο πρόγραμμα ήταν απόρρητοι και δεν είχε κανείς πρόσβαση σε αυτούς, για να μη βλέπει τις αδικίες που γίνονταν. Όταν ανέλαβα διευθυντής πήρα οκτώ πινέζες και ανάρτησα τους δύο πίνακες σε κοινή θέα. Για να γίνει σταδιακά το σχολείο πιο ανθρώπινο, με πολλούς αγώνες και προσπάθειες και χωρίς παρασκήνιο. Για να σταματήσει ο διαχωρισμός σε ημέτερους και ‘άλλους’. Για να με βλέπουν οι συνάδελφοί μου ως σύμμαχο και όχι ως αντίπαλο.
Αμέσως μόλις ανέλαβα ως διευθυντής τον Σεπτέμβρη του 1992 κατάργησα την πρωινή προσευχή στο προαύλιο και την αντικατέστησα, τις δύο μέρες την εβδομάδα, με συγκέντρωση στο θέατρο και συγκεκριμένο πρόγραμμα και τις υπόλοιπες τρεις με κοινοτικά στην τάξη, οπότε συζητούσαν τότε τα παιδιά τα θέματά τους. Εκλογές, ανακοινώσεις και διανομή εγκυκλίων γινόταν μόνο στα κοινοτικά, για να μη διακόπτεται το μάθημα. Κάθε τμήμα ήταν υποχρεωμένο να κάνει μια παρουσίαση το χρόνο στο θέατρο και με την παρακολούθηση από τον/την καθηγητή/τρια σύμβουλο μάθαιναν να συνεργάζονται, να ερευνούν και να επεξεργάζονται ένα θέμα, να το παρουσιάζουν σε ολόκληρο το γυμνάσιο και να αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο κοινό. Η παρουσίαση δεν εστίαζε στην παρουσίαση πληροφοριών, αλλά προσπαθούσε να προκαλέσει ιδεολογικό προβληματισμό. Οι παρουσιάσεις των τμημάτων γίνονταν κάθε Πέμπτη. Τις Τρίτες τους μιλούσα εγώ και προσπαθούσα να τα ευαισθητοποιήσω στην επικαιρότητα και τις κοινωνικές προεκτάσεις που είχαν τα γεγονότα. Αυτές οι ομιλίες-συζητήσεις έσπαγαν το κέλυφος της εφηβικής αδράνειας, προκαλούσαν ανταλλαγή απόψεων σε όλη τη μαθητική κοινότητα και ήταν αυτό που έλειπε στα παιδιά, όταν πήγαιναν στο λύκειο και στο ΙΒ. Τα παιδιά στο γυμνάσιο δεν με έβλεπαν ως τον απόμακρο φορέα μιας εξουσίας, αλλά με ήξεραν ως αυτόν που μιλάει μαζί τους και είναι συνεχώς κοντά τους. Ακόμη και μετά παρέλευση δεκαετιών, αυτό που θυμούνται και αναζητούν είναι οι ομιλίες στο θέατρο.
Αμέσως από το 1992 άρχισα την αντιμετώπιση του bullying. Το Δεκέμβρη του 1994 προσκάλεσα να έρθει στο Σχολείο ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Sheffield Peter Smith, υπεύθυνος του προγράμματος, που έγινε διεθνώς γνωστό ως ‘the Sheffield Anti-Bullying Project’. Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 1995 με τρείς στόχους, την εκπαίδευση του ψυχολογικού τμήματος και διάθεση όλου του επιστημονικού υλικού, την δημιουργία ομάδων εργασίας με τα μέλη της διεύθυνσης και τους/τις υπευθύνους των τμημάτων και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών. Αμέσως οργανωθήκαμε και αρχίσαμε να δουλεύουμε προς πολλές κατευθύνσεις, με απώτερο σκοπό την πρόληψη. Τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά. Τα παιδιά έμαθαν, όχι μόνο να σέβονται, αλλά και να εκτιμούν τη διαφορετικότητα.
Επί πέντε χρόνια έκανα συνεχή αγώνα, για να έχουν οι τουαλέτες των παιδιών χαρτί και σύρτες στις πόρτες και οι νιπτήρες σαπούνι και χαρτί για τα χέρια. Ο αντίλογος ήταν ότι τα παιδιά θα ξετύλιγαν το χαρτί και θα σκορπούσαν το υγρό σαπούνι, πράγμα αντίθετο με τη φαντασιακή ευταξία του σχολείου. Συνεχώς δινόταν εντολή να σταματήσουν οι καθαρίστριες να αναπληρώνουν το χαρτί και το σαπούνι, οπότε έπρεπε να αρχίζω ξανά τον ίδιο αγώνα.
Κατάργησα τα διπλά απουσιολόγια του παρελθόντος, που χωρίζονταν σε επίσημα και ανεπίσημα. Τα επίσημα απουσιολόγια με τις κρατικές σφραγίδες και υπογραφές συγγράφονταν παρασκηνιακά στο τέλος της χρονιάς και η συνεδρίαση χαρακτηρισμού φοίτησης στο τέλος της χρονιάς δεν γινόταν, γιατί δεν υπήρχε λόγος. Το καθεστώς αυτό σταμάτησε και παράλληλα γινόταν λεπτομερής καταγραφή όλων των πειθαρχικών παραπτωμάτων και οι εκπαιδευτικοί είχαν λόγο σε όλα αυτά τα θέματα, χωρίς παρασκηνιακές ακυρώσεις και υπονομεύσεις. Οι απουσίες και τα πειθαρχικά θέματα έπρεπε να είναι γνωστά στους εκπαιδευτικούς και η αντιμετώπισή τους να γίνεται με κριτήρια παιδαγωγικά και όχι πελατειακά στο παρασκήνιο. Η αντιμετώπιση των πειθαρχικών θεμάτων ήταν μια ευκαιρία διαπαιδαγώγησης όλης της σχολικής κοινότητας, παιδιών, εκπαιδευτικών και γονέων. Το ‘μασούσε τσίχλα στο μάθημα’, ‘φορούσε σκουλαρίκια’, ‘είχε περίεργο χτένισμα’ και το ‘γελούσε’ δεν θα έπρεπε να έχουν καμιά πειθαρχική βαρύτητα. Ειδικά το γέλιο είναι παράπτωμα μόνο αν γίνεται εις βάρος κάποιου. Γενικά έπρεπε η πειθαρχική αντιμετώπιση να επανατοποθετηθεί σε άλλη βάση, ώστε να προβληθεί η σημασία στην αποδοχή και το σεβασμό του ‘Άλλου’, οποιουδήποτε φύλου, ηλικίας και αρμοδιότητας ήταν ο ‘Άλλος’ και οποιασδήποτε διαφορετικότητας ήταν φορέας.
Το 1994 εισηγήθηκα την κατάργηση του ‘δωδεκάλογου του μαθητή’, που επέβαλε στα παιδιά αξίες τελείως ξεπερασμένες, και την αντικατάστασή του από ένα κείμενο που θα διατυπώνει θέσεις και αξίες που βασίζονται στην ισότητα, στο σεβασμό, την ανεκτικότητα και την αποδοχή του άλλου, χωρίς ιεραρχικές διαφοροποιήσεις και θα δεσμεύει όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και τη διεύθυνση, τους εκπαιδευτικούς και όλους τους υπαλλήλους. Και το κείμενο αυτό να διατυπωθεί με τη συμμετοχή όλων και να προκύψει μετά από ένα διάστημα διαβούλευσης. Η εισήγηση αυτή έγινε τελικά δεκτή και υλοποιήθηκε μετά από 19 χρόνια, το 2013.
Έγκαιρα φρόντισα να διοριστεί υπεύθυνη της μαθητικής κοινότητας και στη συνέχεια υποδιευθύντρια η Μιράντα Βαλάρη, εξαίρετη επιστήμων και εκπαιδευτικός, με μεγάλη εντιμότητα και ακεραιότητα. Μαζί βάλαμε ένα τέλος στο ‘φιλανθρωπικό’ έργο της μαθητικής κοινότητας, που συνίστατο κυρίως σε οργανωμένες από το σχολείο εκδρομές στην Πωγωνιανή, όπου τα παιδιά του Σχολείου βάφτιζαν ‘Αλβανάκια’, αναπτύσσοντας αποικιοκρατική αντίληψη. Το ημερολόγιο του γυμνασίου έπαψε να έχει παθητικό και με τη χρηστή διαχείριση της Μιράντας Βαλάρη αποδείχτηκε πολύ κερδοφόρο. Τα κέρδη από τις πωλήσεις ενίσχυαν ΜΚΟ και οργανώσεις που είχαν σχέση κυρίως με πρόσφυγες, ανήλικους κρατούμενους φυλακών και προστασία περιβάλλοντος. Η μαθητική κοινότητα απέκτησε ουσιαστικό ρόλο. Το κοινοτικό συμβούλιο συνεδρίαζε κάθε Παρασκευή απόγευμα και συμμετείχαν σε αυτό εκπρόσωποι από όλα τα τμήματα του γυμνασίου. Οι συνεδριάσεις ήταν ουσιαστικές για τη λήψη των αποφάσεων και τη διαχείριση των οικονομικών από τις πωλήσεις των ημερολογίων και τα έσοδα από άλλες εκδηλώσεις. Τα πρακτικά των συνεδριάσεων διαβάζονταν στα επόμενα κοινοτικά για ενημέρωση και έγκριση.
Από το 1992 κάθε τμήμα του γυμνασίου διδασκόταν στο μάθημα της λογοτεχνίας, παράλληλα με το ανθολόγιο, και τουλάχιστον ένα μυθιστόρημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που διαβαζόταν ολόκληρο μέσα στην τάξη. Τα κείμενα του ανθολογίου πρόβαλλαν πολύ συντηρητικές και στερεοτυπικές παραστάσεις της κοινωνίας, με τον πατέρα αυστηρό και απρόσιτο, που εργαζόταν σκληρά, και τη μητέρα άριστη και υποταγμένη νοικοκυρά. Οι ρόλοι ανδρών/γυναικών και αγοριών/κοριτσιών ήταν αυστηρά καθορισμένοι στα πλαίσια μιας πατερναλιστικής κοινωνίας και ιδεολογίας. Αντίθετα τα μυθιστορήματα που επιλέγονταν από τους/τις καθηγητές/τριες να διδαχθούν απευθύνονταν σε εφήβους της σύγχρονης εποχής, με σκοπό να προβληθούν τα θέματα και οι προβληματισμοί της σημερινής κοινωνίας και να συμφιλιωθούν με τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι ίδιοι. Το αποτέλεσμα ήταν να προκαλείται το ενδιαφέρον των παιδιών, να συμμετέχουν σε πολλές συζητήσεις και να αναφύονται θέματα για ανάπτυξη και επεξεργασία και να αγαπούν το μάθημα και το διάβασμα της λογοτεχνίας.
Από το 2000, με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, οργάνωσα τη διδασκαλία των θετικών μαθημάτων, Μαθηματικών, Φυσικής και Χημείας, σε επίπεδα, ανάλογα με την επίδοση των παιδιών. Τα μαθήματα αυτά ήταν τα δυσκολότερα, με αποτέλεσμα να γίνονται πολλά ιδιαίτερα και πολλά παιδιά να καταλήγουν σε επανεξέταση τον Σεπτέμβριο. Ο μηχανισμός που εφάρμοσα ήταν απλός. Τα πέντε τμήματα της τάξης χωρίζονταν σε οκτώ με μικρότερο αριθμό παιδιών, ώστε να μην υπάρχει ποτέ δυσκολία ένταξης κάποιου παιδιού στο τμήμα που του ταίριαζε, πράγμα που επανεξεταζόταν σε κάθε τρίμηνο. Τα οκτώ τμήματα παρακολουθούσαν την ίδια ώρα κάποιο από τα τρία μαθήματα. Τα τέσσερα τμήματα έκαναν Μαθηματικά, άλλα δύο Φυσική, το έβδομο Χημεία και το όγδοο χωριζόταν στη μέση και έκανε το μισό εργαστήριο Χημείας και το άλλο μισό εργαστήριο Φυσικής. Μέσα στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα εναλλάσσονταν κυκλικά. Το σύστημα αυτό φρόντιζε για τις ανάγκες όλων των παιδιών. Στα παιδιά με χαμηλές επιδόσεις δινόταν μεγαλύτερη προσοχή, γιατί οι εκπαιδευτικοί φρόντιζαν πολύ να καλύπτουν τις ελλείψεις τους, χωρίς την ένταση που προκαλεί η παρουσία των παιδιών με ψηλές επιδόσεις, όταν κάτι επαναλαμβάνεται για πολλοστή φορά. Και αυτά όμως δεν έκαναν ένα βαρετό μάθημα με συνεχείς επαναλήψεις, αλλά μπορούσαν να διερευνήσουν την ύλη σε μεγαλύτερο βάθος. Το μάθημα στα ενδιάμεσα τμήματα μπορούσε συνεχώς να αναπροσαρμόζεται στις προκλήσεις και τις ανάγκες των παιδιών. Όλα τα τμήματα κάλυπταν την ίδια ύλη, ώστε να επιτρέπεται η κινητικότητα μεταξύ των τμημάτων και τα παιδιά και οι γονείς τους δεν γνώριζαν σε τι επίπεδο είχαν τοποθετηθεί, ώστε να αποφεύγονται οι ετικέτες. Από τότε που άρχισε το πρόγραμμα των επιπέδων μειώθηκαν τα ιδιαίτερα μαθήματα και οι περιπτώσεις των επανεξεταστέων σχεδόν εξαφανίστηκαν. Ο θεσμός των ιδιαιτέρων μαθημάτων είναι αντιπαιδαγωγικός, μπορεί να οδηγήσει σε κάθε είδους διαφθορά, μειώνει την αξιοπρέπεια των εκπαιδευτικών και ενισχύει την αδιαφορία των παιδιών προς το μάθημα. Η ιδιοκτησία αντίθετα υπέθαλπε τα ιδιαίτερα μαθήματα, γιατί πίστευε ότι η παράπλευρη αύξηση του εισοδήματος των εκπαιδευτικών θα μείωνε τις μισθολογικές αξιώσεις.
Ενίσχυσα την επιτυχή συμμετοχή των παιδιών στη Μαθηματική Εταιρεία. Παλιότερα, αν έπαιρναν μέρος στο διαγωνισμό δύο παιδιά και είχε επιτυχία το ένα, το σχολείο ανακοίνωνε ότι είχε ποσοστό επιτυχίας 50%. Αυτή η γελοιότητα έπρεπε να σταματήσει. Σύντομα το γυμνάσιο ήρθε πρώτο σε αριθμό επιτυχόντων σε όλη την Ελλάδα και διατηρούσε αυτήν την πρωτιά. Στο διαγωνισμό έπαιρναν μέρος όχι μόνο παιδιά από τα υψηλότερα τμήματα, αλλά και από τα μεσαία, με μεγάλο ποσοστό επιτυχίας
Επέφερα μεγάλες αλλαγές στη διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών. Η αντίληψη για αυτό το μάθημα επιβάλλει λεπτομερέστατη γνώση των συντακτικών κανόνων και ικανότητα κατασκευής γραμματικών τύπων με πολλές ιδιομορφίες και εξαιρέσεις. Σε κανένα σχολείο και πανεπιστήμιο του κόσμου δεν διδάσκονται τα αρχαία Ελληνικά με αυτή τη μέθοδο και αντίληψη. Καθηγητές/τριες του Χάρβαρντ και της Οξφόρδης, που γράφουν με άνεση στα αρχαία Ελληνικά και συχνά μιλούν, αγνοούν όρους όπως ‘ειδικό και τελικό απαρέμφατο’, που όμως πρέπει να χειρίζονται με άνεση παιδιά της πρώτης γυμνασίου στην Ελλάδα. Γνώσεις χωρίς αξία και χωρίς αποτέλεσμα. Ο σκοπός της διδασκαλίας πρέπει να αποβλέπει μόνο στο να μπορούν τα παιδιά να κατανοούν το κείμενο και να είναι σε θέση να αξιολογήσουν το νόημά του και να συζητήσουν για αυτό. Δεν πρόκειται ούτε να γράψουν, ούτε να μιλήσουν αρχαία Ελληνικά. Δεν χρειάζεται να κατασκευάζουν γραμματικούς τύπους, να κλίνουν ονόματα και ρήματα και να κάνουν χρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις, ούτε να αναλώνονται σε λεπτομερείς συντακτικές αναλύσεις και αναγνωρίσεις υποθετικών λόγων, χωρίς να καταλαβαίνουν ούτε λέξη από το τι λέει ένα κείμενο. Αρκεί μόνο να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τους γραμματικούς τύπους. Το ιδεολόγημα ότι η γνώση της σύγχρονης γλώσσας προϋποθέτει τη γνώση της γραμματικής της αρχαίας δεν έχει επιστημονική βάση και απορρίπτεται από τη γλωσσολογία. Η διδασκαλία απαλλάχτηκε από όλα τα περιττά και άσκοπα που απαιτούσαν πολλές ώρες διδασκαλίας και επίπονης μελέτης και αποστήθισης. Τη θέση αυτών πήρε η διδασκαλία πολλών και μεγάλων κειμένων με αυξανόμενο βαθμό δυσκολίας και άρχισε η εξέταση σε άγνωστο κείμενο από την πρώτη γυμνασίου. Στο τέλος της τρίτης είχαν ήδη αποκτήσει μεγάλη ευχέρεια. Τα ιδιαίτερα μαθήματα στα αρχαία Ελληνικά και οι επανεξεταστέοι εξαφανίστηκαν.
Καταργήθηκαν οι έως το μεσημέρι εκδρομές σε κάποια περιοχή που είχε γήπεδο ή αλάνα, για να παίζουν τα αγόρια ποδόσφαιρο και τα κορίτσια να παρακολουθούν αμέτοχα τον αγώνα. Τη θέση τους πήραν ημερήσιες εκδρομές με εκπαιδευτικό περιεχόμενο και ουσιαστικές ξεναγήσεις. Οι Μυκήνες, οι Δελφοί, η Νεμέα, η Επίδαυρος έγιναν προορισμοί των εκδρομών. Οι εκδρομές γίνονταν Παρασκευή, ώστε να μην έχουν τα παιδιά να μελετήσουν για την επομένη.
Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια εισήγαγα τον θεσμό των αιθουσών ειδικότητας. Αντί να παρακολουθεί κάθε τμήμα όλα τα μαθήματα στην ίδια αίθουσα, διαμορφώθηκαν και εξοπλίσθηκαν οι αίθουσες κατάλληλα, ώστε να εξειδικεύονται στη διδασκαλία ορισμένων μαθημάτων. Παράλληλα τοποθετήθηκαν λόκερ στους διαδρόμους και κάθε παιδί είχε το δικό του λόκερ, στο οποίο κλείδωνε τα πράγματά του και δεν τα άφηνε κάτω από το θρανίο. Οι καταστροφές και οι απώλειες προσωπικών αντικειμένων μειώθηκαν στο ελάχιστο.
Εισήγαγα το μάθημα της μελέτης περιβάλλοντος και προσέλαβα τον πλέον αρμόδιο καθηγητή για τη διδασκαλία του, ώστε να προσελκυσθεί το ενδιαφέρον των παιδιών και τελικά να έχουν επίγνωση των επιπτώσεων στο περιβάλλον που έχει κάθε επιλογή τους.
Οργάνωσα τρείς επιστημονικές ημερίδες με προσκαλεσμένους ομιλητές/τριες από την επιστημονική κοινότητα, αλλά κυρίως με ομιλητές μέσα από το Σχολείο, για να ενθαρρύνονται η επιστημονική έρευνα και η επιστημονική ενημέρωση, ώστε να αποτελεί το σχολείο χώρο διαρκούς αναζήτησης. Το σχολικό περιβάλλον με τις απαιτήσεις του δεν πρέπει να οδηγεί τους εκπαιδευτικούς σε επιστημονική ασφυξία.
Συνέγραψα τρία διδακτικά εγχειρίδια. Την Ιστορία των Αρχαίων Χρόνων για την πρώτη γυμνασίου, την Εισαγωγή στη Λογοτεχνία και την Εισαγωγή στον Ρομαντισμό για την τρίτη γυμνασίου. Τα εγχειρίδια αυτά είχαν σκοπό να μετακινήσουν το μάθημα από τον πληροφοριακό και εθνοκεντρικό χαρακτήρα που είχαν προς τον ιδεολογικό προβληματισμό.
Τα δύο τελευταία χρόνια είχα προτείνει κάποιες μεθόδους, ώστε να επικαιροπείται στη μνήμη των παιδιών η ελάχιστη βασική γνώση κάθε γνωστικού αντικειμένου. Όπως οι αριθμητικές πράξεις και οι βασικοί γραμματικοί κανόνες θεωρούνται εμπεδωμένη γνώση, με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να είναι μόνιμα γνωστά βασικά στοιχεία των άλλων μαθημάτων. Για παράδειγμα, κάθε χρόνο που δίδασκα τους ελεύθερους πολιορκημένους εμφανιζόταν η άγνωστη λέξη ‘αγαρηνός’. Εξηγούσα ότι σημαίνει ‘μουσουλμάνος’, επειδή οι μουσουλμάνοι προέρχονται από τον Ισμαήλ, το γιο του Αβραάμ που είχε αποκτήσει με την Αγάρ. Αυτή η βασική γνώση, ότι είναι κοινός ο Θεός Μουσουλμάνων, Εβραίων και Χριστιανών δεν μπορεί να μη διδάσκεται ή να ξεχνιέται ως ύλη περασμένων ετών, γιατί είναι πολύ βασική για το πώς βλέπουμε τους λαούς αυτούς. Το πρόγραμμα αυτό δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί.