Με μεγάλη αισιοδοξία αναγγέλθηκε η συγγραφή νέων σχολικών εγχειριδίων Ιστορίας. Θα ήθελα πολύ να συμμεριστώ αυτή την αισιοδοξία. Βεβαίως αναγνωρίζω πως πρέπει να γραφούν καινούργια εγχειρίδια, όμως η εμπειρία μου λέει πως η Ιστορία δεν διδάσκεται στα σχολεία, ούτε διδάσκεται από ιστορικούς. Την Ιστορία τη διδάσκουν η τηλεόραση, ο άμβωνας και το βήμα της Βουλής. Και τη διδάσκουν και την επιβάλλουν ερήμην της ιστορικής έρευνας ως τη μόνη επίσημη ιστορία. Και μάλιστα η δική τους ιστορία είναι πιο αρεστή, γιατί συμπίπτει με όλους τους αστικούς και εθνικούς μύθους, που έχουν τόση αποδοχή, ώστε όποιος τους αντικρούει να χαρακτηρίζεται ανιστόρητος και προδότης.

Τώρα εξαγγέλλεται ότι τα νέα εγχειρίδια θα φθάνουν ως τις μέρες μας και τα παιδιά θα μαθαίνουν στο σχολείο για όλα τα σύγχρονα θέματα. Θα έλεγα ότι αυτό αποτελεί ηθελημένη αυταπάτη. Και τα τωρινά εγχειρίδια καλύπτουν ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, η διδασκαλία όμως τις περισσότερες φορές φθάνει έως τη βασιλεία του Όθωνα, όπως η αρχαία Ιστορία φθάνει ως τους περσικούς πολέμους και τα ανάλογα ισχύουν με τις υπόλοιπες περιόδους. Γιατί τα σχολικά εγχειρίδια είναι γραμμένα με τόσες λεπτομέρειες και σε τόση έκταση, ώστε να μην μπορεί να προχωρήσει το μάθημα. Το μεγαλύτερο όμως εμπόδιο στη διδασκαλία της Ιστορίας είναι η κοινή γνώμη που εξωθεί τους εκπαιδευτικούς σε επιλογές αντίθετες με την επιθυμία τους. Αναγκάζονται να μη διδάξουν κεφάλαια, τα οποία θα τους φέρουν σε σύγκρουση με τη διεύθυνση του σχολείου, με τους γονείς και γενικότερα με την κοινή γνώμη, που είναι σύμφυτη με τους αστικούς μύθους και τις εθνικές εμμονές. Επίσης συνηθίζεται να αφαιρούνται από την εξεταστέα ύλη, και μερικές φορές κι από τη διδακτέα, τα κεφάλαια που αναφέρονται σε ξένα κράτη και άλλους λαούς, με αποτέλεσμα να αποκτά το μάθημα στη συνείδηση των παιδιών εθνοκεντρικό χαρακτήρα και στη συνέχεια να αποκτούν και τα ίδια εθνοκεντρική συνείδηση.

Εκτός όμως από τις δυσκολίες της διδασκαλίας των αμφιλεγόμενων θεμάτων η συγγραφή ενός ιστορικού κειμένου δεν γίνεται ποτέ χωρίς δυσκολία. Η ζωή των ανθρώπων, οι κοινωνικές συνθήκες, οι συγκρούσεις, το πολιτισμικό περιβάλλον είναι η Ιστορία. Η Ιστορία όμως ποτέ δεν είναι το ιστορικό κείμενο, το ιστορικό εγχειρίδιο. Το ιστορικό κείμενο οδηγείται αναπόφευκτα σε επιλογές και αποσιωπήσεις. Η γραμμική ιστορική γραφή επιλέγει εκείνα τα σημεία, τα οποία θα οδηγήσουν τη γραφή ένα βήμα πιο πέρα. Τα αίτια και τα αποτελέσματα είναι μια ιδεολογική κατασκευή που οδηγεί σε έναν εύκολο τρόπο αφήγησης, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αποτελούν πράγματι τα αίτια και τα αποτελέσματα μιας ιστορικής έκβασης. Επιπλέον κάθε αναφορά, κάθε περιγραφή γίνεται ανάλογα με την οπτική γωνία του/της συγγραφέα. Άλλη η ιστορία των νικητών και άλλη των ηττημένων, άλλη των καταπιεστών και άλλη των καταπιεσμένων, άλλη των ανδρών και άλλη των γυναικών, άλλη των κληρικών και άλλη των ερευνητών.

Η νεότερη ελληνική ιστορία μπορεί να γραφεί με πολλούς τρόπους και πολλές διαφορετικές οπτικές. Ως η ιστορία ενός αδικημένου κράτους που διεκδικεί τις «χαμένες πατρίδες», ως η ιστορία ενός μικρού κράτους που επί 130 χρόνια συνεχώς μεγάλωνε και αποκτούσε νέα εδάφη, ως η ιστορία ενός ανάδελφου λαού, ως η ιστορία ενός βαλκανικού-μεσογειακού λαού ή ως η ιστορία ενός δυτικού-ευρωπαϊκού κράτους.

Αυτές όμως οι επιφυλάξεις δεν είναι αρκετές για να αποκλείσουν ότι μπορούμε να αποκτήσουμε εγχειρίδια ιστορίας πολύ καλύτερα από αυτά που έχουμε. Βεβαίως μπορούμε. Αλλά όσο καλύτερα είναι τόσο μικρότερη θα είναι η διάρκειά τους, γιατί καταρχάς δεν θα έχουν την έγκριση της Εκκλησίας, οπότε η Εκκλησία θα κάνει ανασχηματισμό της κυβέρνησης, θα διορίσει νέο υπουργό παιδείας και στην ανάγκη θα φέρει πάλι στο σύνταγμα το «λάβαρο της επανάστασης». Και πάντως είναι βέβαιο ότι θα καταργηθούν από μια επόμενη κυβέρνηση και θα αντικατασταθούν από τα ήδη υπάρχοντα ή άλλα παλαιότερα.