(Ομιλία μου σε εκδήλωση του Ρουβίκωνα για τον αφανισμό του δημόσιου σχολείου)

Η εξαγορά των πέντε πολύ μεγάλων ιδιωτικών σχολείων από ξένα fund τους τελευταίους μήνες δεν είναι μία κίνηση που αφορά ένα μικρό κομμάτι της ελληνικής εκπαίδευσης. Αντίθετα θεωρώ ότι μπορεί να επηρεάσει μέσα σε λίγα χρόνια την ελληνική εκπαίδευση συνολικά καθώς και την ελληνική κοινωνία λόγω του σταδιακού αποκλεισμού των παιδιών, που φοίτησαν σε δημόσια σχολεία, από την ανώτατη εκπαίδευση και την αγορά εργασίας.

Παράλληλα από την πλευρά της κυβέρνησης προωθείται η είσοδος μαθητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μέσω του προγράμματος IB (International Baccalaureate-Διεθνές Απολυτήριο) καθώς επίσης η μεγαλύτερη αυτονόμηση των δημοσίων σχολείων με δικαιώματα, που, αντί να δίνονται στον σύλλογο διδασκόντων,ϊ δίνονται αποκλειστικά στον διευθυντή του σχολείου. Αυτά που προωθεί το Υπουργείο Παιδείας και η εξαγορά των ιδιωτικών σχολείων μοιάζουν άσχετα μεταξύ τους αλλά θεωρώ ότι είναι κινήσεις αλληλοσυμπληρούμενες. Οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες είναι αυτές που άνοιξαν το δρόμο στα ξένα fund. Ας δούμε πώς;

Δεν θέλω να αναφέρω αναλυτικά ποια σχολεία εξαγοράστηκαν και από ποιους επενδυτικούς οργανισμούς, γιατί δεν είναι αυτό το θέμα μου, αλλά ως παράδειγμα θα αναφέρω μόνο το αγγλικό fund Inspired που εξαγόρασε δύο σχολεία, τη Σχολή Κωστέα Γείτονα και τη Σχολή Μωραΐτη.

Η Inspired ελέγχει περισσότερα από 110 ιδιωτικά σχολεία στις πέντε ηπείρους με περισσότερους από 80.000 μαθητές. Μεγάλοι επενδυτικοί κολοσσοί έχουν επενδύσει τεράστια κεφάλαια στην Inspired και χαρακτηριστικά η Stonepeak εξαγόρασε το 2022 μετοχές της Inspired αξίας ενός δισεκατομμυρίου ευρώ. Προφανώς αναμένει και τα ανάλογα κέρδη. Άλλωστε στον ιστότοπό της η Inspired χαιρετίζει τη «συνεργασία» της με τη Σχολή Μωραΐτη ως «είσοδο σε νέα αγορά» (Inspired to enter new market by welcoming the leading Greek school, Moraitis School to the group). Η Σχολή Μωραΐτη την περασμένη χρονιά εμφάνισε κέρδη μόλις 500.000€. Η Inspired όμως δεν έκανε αυτήν την τεράστια επένδυση, για να εισπράττει 500,000€ και μάλιστα πολύ λιγότερα, δεδομένου ότι μάλλον θα καταβάλλει και ενοίκιο για τις εγκαταστάσεις, οι οποίες παρέμειναν στην ιδιοκτησία της οικογένειας Μωραΐτη. Από πού όμως θα βγουν τα κέρδη; Προφανώς από όπου μπορούμε να φανταστούμε, έχοντας πάντα στο μυαλό μας πως καλό σχολείο και κέρδη είναι έννοιες ασύμβατες.

Οι επενδυτικοί οργανισμοί που εξαγόρασαν τα ελληνικά ιδιωτικά σχολεία δραστηριοποιούνται κυρίως στην Αγγλία και είναι χρήσιμο να δούμε τι ισχύει σε αυτή τη χώρα. Στην Αγγλία και στα περισσότερα κράτη τα καλά ιδιωτικά σχολεία είναι μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, που δεν εξαγοράζονται από fund όπως είναι δηλαδή στην Ελλάδα το Κολλέγιο Αθηνών και το Πηρς. Από τα λίγα βρετανικά ιδιωτικά σχολεία που είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις πολλά έχουν εξαγοραστεί. Όμως στην Αγγλία, υπάρχει μια ιδιομορφία και με τα δημόσια σχολεία, που δύσκολα μπορεί κανείς να τη διανοηθεί. Σε αυτή τη χώρα λειτουργεί ένας οργανισμός, ο Ofsted, ο οποίος κάνει τις αξιολογήσεις των σχολείων. Οι άνθρωποί του εγκαθίστανται στο σχολείο και αξιολογούν όλες τις εκπαιδευτικές παραμέτρους. Αν το σχολείο δεν πάρει καλό βαθμό στην αξιολόγηση, τότε μετατρέπεται σε academy, που σημαίνει ότι εξακολουθεί να χρηματοδοτείται από το κράτος, αλλά τη διοίκησή του αναλαμβάνει ένας ιδιωτικός φορέας ακόμη και μια επιχείρηση. Και μπορεί ο ιδιωτικός φορέας ή η επιχείρηση να αναλάβει να διοικήσει ένα academy ή ακόμη και ένα σύνολο από τέτοια σχολεία. Η επιχείρηση διαχειρίζεται τα χρήματα που δίνει το κράτος, προσλαμβάνει και απολύει και συχνά στο διδακτικό προσωπικό συμπεριλαμβάνονται μετανάστες και άνεργοι ηθοποιοί. Τελευταία έχει ξεσπάσει ένα σκάνδαλο με εκπαιδευτικούς που οι διοικήσεις των academy έφεραν από τη Τζαμάικα και με διάφορα τεχνάσματα τους πλήρωναν με χαμηλότερους μισθούς, γιατί δήθεν είχαν λιγότερα προσόντα από τους Άγγλους. Άλλωστε η εκμετάλλευση των εργαζομένων ήταν το κίνητρο των διοικήσεων. Επιπλέον οι διοικούντες τα academy έχουν δικαίωμα επέμβασης στο διδακτικό πρόγραμμα, παραμερίζουν ή καταργούν τελείως τα ανθρωπιστικά μαθήματα και διδάσκουν πολλές ώρες Μαθηματικά και Αγγλικά και τα απαραίτητα για τις εξετάσεις μαθήματα. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά παίρνουν καλούς βαθμούς στις εξετάσεις και το σχολείο ανεβαίνει στην κλίμακα της αξιολόγησης. Οι απόφοιτοι του σχολείου ανταποκρίνονται στις εργοδοτικές απαιτήσεις της επιχείρησης, που διοικούσε το σχολείο, και η επιχείρηση και η υπόλοιπη αγορά μπορούν να επιλέξ τους νέους της υπαλλήλους από αυτούς.

Ας έρθουμε στην Ελλάδα τώρα. Ας πούμε αρχικά πως ένας εκπαιδευτικός της Σχολής Μωραΐτη θα κινδύνευε με απόλυση αν ερχόταν ως ομιλητής σε μια οποιαδήποτε εκδήλωση του Ρουβίκωνα με οποιοδήποτε θέμα, γιατί απαγορεύεται η δημόσια εκδήλωση πολιτικής προτίμησης ή αναφορά σε οικονομικά θέματα. Πόσο μάλλον η εντός του σχολείου, έστω και υπαινικτικά, πολιτική τοποθέτηση. Και δεν εννοώ κομματική, αλλά ουσιαστικά πολιτική.

Οι διοικούντες την Σχολή Μωραΐτη ισχυρίζονται ότι το σχολείο θα είναι πάρα πολύ καλό, αλλά η συζήτηση περιορίζεται στα τεχνικά μέσα, στο Wi Fi και στους διαδραστικούς πίνακες.

Ποιος όμως είναι ο εκπαιδευτικός στόχος του fund που εξαγόρασε το σχολείο; Η Inspired στην ιστοσελίδα της έχει με μεγάλα γράμματα κάτω από τον τίτλο της τον εκπαιδευτικό της στόχο: Δημιουργεί Ηγέτες. (Preparing Leaders).

Τα σχολεία που δημιουργούν ηγέτες, όπως και οι στρατιωτικές σχολές, πολύ απέχουν από το να είναι καλά σχολεία. Δεν είναι οι διαδραστικοί πίνακες, τα πάουερ πόιντ, και τα μαθήματα ρομποτικής αυτά που κάνουν ένα σχολείο καλό. Ένα σχολείο χαρακτηρίζεται ως καλό κυρίως από την παιδαγωγική του ιδεολογία και από τα καινοτόμα προγράμματα που προωθούν αυτή την ιδεολογία. Τα καλά σχολεία δίνουν έμφαση στη συνεργατικότητα και όχι στα ηγετικά προσόντα. Και με συγκεκριμένα προγράμματα, και όχι στα λόγια, καλλιεργούν την ισότητα και την αλληλεγγύη. Και έχουν επίσης προγράμματα κατά του bullying (όπως αυτά που εγκατάλειψε η Σχολή Μωραΐτη) και προγράμματα κατά του ρατσισμού, κατά της ξενοφοβίας, κατά της ομοφοβίας, κατά του σεξισμού και της πατριαρχίας. Αυτά όμως κοστίζουν χρήματα και για αυτό δεν προωθούνται στα δημόσια σχολεία και επιπλέον και ακόμη χειρότερα μπορεί να μην είναι επιθυμητά.

Κάποιος είπε ότι θα αφελληνιστεί από τα fund η ελληνική παιδεία. Δεν νομίζω ότι υπάρχει τέτοιος κίνδυνος δεδομένου ότι αυτά τα σχολεία απευθύνονται σε δεξιές συντηρητικές κοινωνίες. Το Κολλέγιο Αθηνών και το Πηρς, για να μην κατηγορηθούν για αμερικανικό προσανατολισμό έχτισαν ορθόδοξες εκκλησίες στον περίβολό τους. Και κάποτε που χάζευα το ενημερωτικό δελτίο του Κολλεγίου Αθηνών μέτρησα σε διαφορετικές φωτογραφίες του 13 ορθόδοξους κληρικούς. Μπορεί να υπονομευθεί το μάθημα της κοινωνιολογίας, μπορεί να χάσει την ιδεολογική της διάσταση η Ιστορία, αλλά η ελληνοχριστιανική διάσταση της εκπαίδευσης δεν κινδυνεύει.

Εκτιμώ όμως ότι, όπως και στα δημόσια, έτσι και στα σχολεία των fund ο σύλλογος διδασκόντων θα χάσει τη δύναμή του και δεν θα μπορεί να επηρεάσει ιδεολογικά την τάση του σχολείου. Αλλά, επιπλέον, προβλέπω πως ο σύλλογος τελικά θα διαλυθεί τελείως.

Από το 2026 θα λειτουργήσουν πιλοτικά τμήματα ΙΒ σε 5 πρότυπα δημόσια λύκεια. Οι απόφοιτοί του θα μπορούν να εισάγονται στα μη κρατικά πανεπιστήμια που θα ιδρυθούν χωρίς πανελλήνιες εξετάσεις. Ίσως όμως αυτό να είναι το πρώτο βήμα για να ακολουθήσει στη συνέχεια και η εισαγωγή στα κρατικά πανεπιστήμια, δεδομένου ότι θα επεκταθεί η ίδρυση τμημάτων ΙΒ και σε άλλα πρότυπα λύκεια.

Στην προοπτική να μπορούν οι απόφοιτοι του IB (International Baccalaureate) να φοιτούν στα ελληνικά πανεπιστήμια τα σχολεία αυτά θα μετατραπούν κυρίως σε σχολεία IB και θα έχουν όλες τις πόρτες ανοικτές στα ιδιωτικά ελληνικά πανεπιστήμια, στα πανεπιστήμιο του εξωτερικού και ενδεχομένως αργότερα και στα ελληνικά κρατικά πανεπιστήμια. Τα σχολεία που ήδη διδάσκουν το πρόγραμμα ΙΒ διαφημίζουν ότι έχουν σχεδόν 100% επιτυχία εισαγωγής στα ξένα πανεπιστήμια λόγω της υψηλής βαθμολογίας τους. Το ΙΒ είναι ένα απαιτητικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα και πώς γίνεται οι μαθητές να εξασφαλίζουν μια υψηλή βαθμολογία; Πολλά μπορεί να υποθέσει κανείς μια και ένα ποσοστό της βαθμολογίας διαμορφώνεται εσωτερικά από το σχολείο. Και όπως έχει ήδη δημοσιευτεί ένα άλλο ποσοστό προέρχεται από εκτενή εργασία που σε ιδανικές καταστάσεις συγγράφει ο μαθητής, αλλά σε άλλες τη γράφει ο ιδιαιτερατζής έναντι υψηλής αμοιβής και ο εκπαιδευτικός που κάνει το μάθημα πιέζεται από τους γονείς και το σχολείο να βεβαιώσει ότι η εργασία γράφτηκε από το παιδί.

Επιπλέον πολύ συχνά οι εκπαιδευτικοί είναι από ξένη χώρα, μπορεί και από τη Τζαμάικα, μια και τα πιο πολλά μαθήματα γίνονται στην αγγλική γλώσσα, χωρίς τα τυπικά προσόντα των Ελλήνων εκπαιδευτικών, με ετήσιες συμβάσεις, χωρίς δικαίωμα ψήφου στον ουσιαστικά ανύπαρκτο σύλλογο διδασκόντων και χωρίς δυνατότητα συνδικαλισμού και συμμετοχής σε απεργία και πάντα με την απειλή της μη ανανέωσης της σύμβασης. Τα σχολεία ΙΒ δεν απεργούν ποτέ.

Συνοψίζοντας να πω ότι ένα παιδί υψηλού εισοδήματός θα μπορεί με το απολυτήριο ΙΒ από ένα σχολείο των fund να μπαίνει στο ελληνικό ιδιωτικό πανεπιστήμιο με άνεση, παίρνοντας τη θέση από ένα παιδί του δημοσίου που ξημεροβραδιάζεται στα φροντιστήρια και μπορεί να μπει στο ιδιωτικό πανεπιστήμιο μόνο με πανελλήνιες. Και στη συνέχεια, στην αγορά εργασίας, πέραν των παρασκηνιακών διευθετήσεων, θα έχει ένα επιπλέον προβάδισμα:

Γιατί είναι απολιτίκ.

Ψηφίζει σωστά.

Έχει φιλοδοξία και ανταγωνιστικότητα.

Θεωρεί ότι ο συνδικαλισμός εμποδίζει την πρόοδο.

Δεν έχει κάνει κατάληψη.

Δεν έχει συμμετάσχει στην πορεία του Πολυτεχνείου και στην πορεία για τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου.

Δεν ξέρει ποιοι είναι ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος και ο Νίκος Ρωμανός.

Δεν θέλει «λαθρομετανάστες».

Δεν ξέρει πού είναι η Γάζα.

Δεν συμφωνεί με τον όρο γυναικοκτονία.

Οι διαδρομές του έχουν σταματήσει εκεί που η Σκουφά συναντά τη Ναυαρίνου.

Και τέλος, δεν αμφισβήτησε και δεν θα αμφισβητήσει ποτέ την ιεραρχία.

Και τα fund θα θησαυρίζουν από τον αφανισμό της παιδείας γενικότερα και όχι μόνο του δημόσιου σχολείου.